Elke presentatietraining komt het weer voorbij: de angst voor leegte. Een lege slide en woordeloze seconden boezemen menigeen angst in. Dat terwijl witruimte en stilte onmisbaar zijn voor een goed verhaal of ontwerp.
Presentaties zijn altijd te kort. Dat geldt zeker voor de presentaties waarmee wetenschappers hun beursaanvragen moeten verdedigen. Ik heb mensen geholpen die slechts drie minuten kregen om hun onderzoeksvoorstel toe te lichten. Maar ook vijf of tien minuten zijn te kort. Zeker als je vele jaren van je leven meer dan fulltime gewerkt hebt aan het onderzoek dat leidde tot dit voorstel, is het onmogelijk om het in enkele minuten recht te doen. Dus is de verleiding groot om elke seconde en elke vierkante centimeter scherm zo vol mogelijk te stoppen. Datadump noemt presentatiegoeroe Jerry Weissman het resultaat.
Horror vacui
De tijd is beperkt en wetenschappers hebben een universele volledigheidsdrang. Maar er is meer aan de hand. Mensen hebben een hekel aan leegte. In je eentje voor een groep je verhaal vertellen is voor velen reden om flink zenuwachtig te zijn, maar in je eentje voor een groep staan en een stilte laten vallen is eenvoudigweg doodeng. We houden niet van stilte in sociale situaties. Het minimalistische muziekstuk 4’33 van John Cage is nauwelijks tot het einde uit te zitten. Valt er tijdens een verjaardag, waarbij de hele familie in een kring aan de taart en koffie zit, een stilte, dan geneert iedereen zich. Hoe langer de stilte duurt, hoe meer moed het vergt om ‘m te doorbreken. Het onderbreken van een stilte vergt durf, het laten voortbestaan ervan is een teken van zwakte, zo lijken we te denken. De drang om stilte op te vullen is zo sterk dat radio- en tv-interviewers er misbruik van maken. Gewoon niets zeggen is een eenvoudig trucje om een geïnterviewde aan het praten te krijgen.
Iets vergelijkbaars bestaat er als het gaat om het ontwerp van PowerPoint slides. Veel mensen hebben de neiging om hun slides zo vol mogelijk te proppen. Als er tussen de tabellen en grafieken nog ruimte is, dan is de verleiding die op te vullen met screenbeans, wereldbollen, twee in pak gestoken elkaar schuddende handen of andere decoratieve clichés onweerstaanbaar. Je zou het horror vacui (angst voor lege ruimte) kunnen noemen. De Italiaanse kunstcriticus Mario Praz bedacht de term voor de verstikkende atmosfeer van de propvolle Victoriaanse interieurs. Eenzelfde gevoel kun je krijgen van slides zonder ademruimte.
Paradoxaal genoeg weet iedereen hoe vermoeiend is om een bomvolle (qua beeld en gesproken woord) presentatie bij te wonen, maar bezondigt bijna iedereen zich er zelf ook aan. Mij incluis. ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet,’ gaat blijkbaar niet op. Eenvoud is bijzonder moeilijk. Om in een presentatie van drie minuten stilte in te bouwen en om het aantal elementen op je slide tot het minimum te beperken, moet je precies welk punt je wilt maken. Met mijn klanten tot een kernboodschap van één zin komen, kan soms uren duren. Toch is dit essentieel als je een goed verhaal wilt maken.
‘ If you want me to give you a two-hour presentation, I am ready today. If you want only a five-minute speech, it will take me two weeks to prepare,’ – Mark Twain.
Micropauzes
Het accepteren van leegte is essentieel als je beter wilt leren presenteren. Stilte kun je gebruiken om een statement of een retorische vraag te laten landen. Micropauzes tussen secties van je verhaal geven je publiek de tijd om tussentijds bij te komen (en ze geven jou de gelegenheid om even op adem te komen). En als je je publiek twee seconden de tijd geeft om aan een complexe figuur (uiteraard zou mijn eerste advies zijn om die te versimpelen) te wennen, voorkom je overbelasting van het werkgeheugen. Op een slide met weinig informatie, gaat alle aandacht naar wat er wel staat. Soms is een slide helemaal niet nodig en volstaat een volledig zwarte slide die tijdelijk het scherm uit zet.
Naast deze expliciete opbrengsten zegt de leegte die je toestaat in je presentatie ook iets over jou. Waar volgepropte slides en een stortvloed aan woorden impliciet incompetentie uitstralen, etaleer je met stilte en lege ruimte durf. Je laat zien dat je boven de stof staat, hoofd- van bijzaken en doel van middel kunt onderscheiden. Je bent in staat keuzes te maken. Handige eigenschappen voor een topwetenschapper in spé.
Dus, doe jezelf en je publiek een gunst, omarm de leegte.
Foto: Sde Boker, Negev, Israël (c) Hermen Visser